Tăng cường sức khỏe não bộ

Luyện não để làm sắc bén trí nhớ. Tập aerobic để bảo tồn chất xám. Tập thiền để cải thiện mối liên kết giữa lý trí và cảm xúc. Tất cả những điều ấy nghe ra thật tốt đẹp, nhưng nhiều người vẫn hoài nghi bởi vì phần lớn các khảo sát về tăng cường trí tuệ không thực sự đi sâu, đi xa, nên chưa có nhiều sức thuyết phục.

Lẽ tất nhiên, các bài tập cải thiện trí nhớ và trí thông minh chắc hẳn là tốt hơn việc xem ti vi chẳng hạn, nhưng điều tốt nhất mà bạn có thể nhận được từ các bài tập là khả năng tiếp nhận đáng tin cậy hơn những hiểu biết vốn đã rải rác rất nhiều quanh vỏ não.

Tăng chỉ số thông minh?

Khám phá quan trọng nhất gần đây về sinh học thần kinh và nhận thức học là: chỉ số thông minh (IQ), từ lâu vốn được xem là không thay đổi sau tuổi thơ ấu, trong thực tế có thể làm tăng lên, không chỉ một, hai con số, mà là tăng tới 21 điểm trong vòng 4 năm - hoặc là bị giảm đi tới 18 điểm. Hai mươi điểm IQ là “một sự khác biệt to lớn,” nhà nhận thức học Cathy Price của Trường đại học London, người điều khiển cuộc nghiên cứu, cho biết. “Nếu một cá thể chuyển từ một IQ là 110 sang một IQ là 130 thì họ đã đi từ mức trung bình sang mức năng khiếu. Và nếu họ chuyển từ 104 sang 84 thì họ đã đi từ mức trung bình cao sang trung bình thấp”. Price tin rằng các kết quả không chỉ áp dụng cho thanh thiếu niên mà cho cả tuổi trưởng thành và suốt cuộc đời.

Bằng việc thực hiện các hình ảnh quét não, Price và các cộng sự cũng cho thấy sự kết hợp giữa những thay đổi về IQ với những thay đổi cấu trúc trong bộ não. Trong 39% các đối tượng có thay đổi đáng kể về IQ ngôn ngữ đã có một thay đổi tương ứng về mật độ và khối lượng chất xám ở một vùng của vỏ não bị kích hoạt trong việc nêu tên (naming), đọc (reading), và nói (speaking). Còn trong 21% đối tượng mà IQ không liên hệ ngôn ngữ (như về lý luận không gian), sự tăng hay giảm IQ sẽ khớp với tăng - giảm chất xám ở tiểu não trước - ứng với vận động bàn tay. Các nghiên cứu mới cho thấy việc tăng cường kỹ năng vận động có thể củng cố kỹ năng nhận thức, do có một sự kết nối giữa vỏ não và tiểu não.

Vậy thì, bạn hãy nghe nhạc cổ điển, hay là tập đan, hoặc tập tung hứng bóng - để tăng chỉ số IQ!

Luyện não

Nghiên cứu gần đây cho thấy việc gia công với trí nhớ ngắn hạn trong thực tế có thể là đòn bẩy cho trí tuệ tổng quát. Năm 2008, các nhà khoa học của Đại học Michigan nhận thấy trí nhớ ngắn hạn có thể là nền tảng của trí thông minh thuần túy tới một mức độ ít ai ngờ. Họ huấn luyện cho những người tình nguyện trưởng thành thực hiện một nhiệm vụ ghi nhớ ngắn hạn khó khăn: đồng thời nghe một số từ ngữ và nhìn một loạt những màn hình máy tính có những ô màu xanh ở những điểm khác nhau; sau đó những người này phải nhận diện khi nào các từ đọc lên hay các vị trí các ô ứng với hình ảnh nào trên các màn hình trước đó. Càng thực hành nhiều các bài tập này, thì họ càng cải thiện hình thức thuần khiết nhất của năng lực bộ não gọi là “trí tuệ lỏng” - khả năng lý luận và giải các vấn đề độc lập với kiến thức hiện hữu. Các nhà nghiên cứu sau đó cũng đạt được kết quả tương tự với lứa tuổi học sinh, cho thấy việc luyện trí nhớ là lộ trình chắc chắn nhất để đi đạt một chỉ số IQ cao hơn.

Theo nhà thần kinh học đồng đoạt giải Nobel y học năm 2000 Eric Kandel, “Việc luyện trí nhớ, bằng việc đọc thuộc thơ chẳng hạn, có lẽ sẽ cải thiện một số khía cạnh của chức năng nhận biết”. Các kỹ thuật hình ảnh học thần kinh cho thấy các vùng não liên hệ trí nhớ được kích hoạt mạnh khi người ta lý luận và tư duy. Trong công trình nghiên cứu, nhà tâm lý Jason Chein của Đại học Temple nhận thấy những người luyện tập với một bài luyện trí nhớ phức tạp trong bốn tuần đã cải thiện được đáng kể trong việc đọc hiểu. E. Kandel nói rằng chìa khóa của sự tăng cường nhận thức là “luyện tập cường độ cao” nhằm tạo ra những neuron và khớp nối thần kinh mới - chứ không chỉ bằng việc dùng “thực phẩm bổ não”.

Nhân tố khác của bộ não mà bạn có thể luyện tập nhằm làm tăng IQ là sự chú ý. Các nhà thần kinh học đã cho thấy rằng sự tập trung chú ý là điều kiện thiết yếu của sự học tập và tăng cường trí tuệ. Tác dụng của sự tập trung chú ý có thể giải thích vì sao người ta nhận thấy các trò chơi điện tử hành động mạnh có thể giúp cải thiện trí nhớ và khả năng chuyển đổi nội dung chú ý. Một phương cách khác nhằm đạt mục tiêu này là “sự đam mê”, theo lời C. Price. Nếu bạn không quan tâm đến cái mà bạn đang đọc, thấy, hay nghe, thì bạn sẽ không nhớ nó.

Với những chức năng nhận thức cao cấp hơn, chiến lược thực hiện cũng gay go hơn: học tiếng nước ngoài. Khi một bộ não thông thạo với hai ngôn ngữ, việc vận hành chúng sẽ kích hoạt các mạch điện ở vùng trán của vỏ não - tương ứng với những chức năng nhận biết cấp cao, như là việc lý giải các vấn đề và sự dịch chuyển chú ý. Theo nhà nhận thức học Ellen Bialystok và cộng sự ở Đại học York của Canada, việc luyện ngôn ngữ ấy có thể trì hoãn tiến trình mất trí ở người bệnh Alzheimer tới 5 năm.

Những bài tập dễ thực hiện

Các khảo sát hình ảnh thần kinh cho thấy sự tập luyện thể chất làm tăng khối lượng chất xám ở những vùng não xử lý và lưu giữ các kiến thức mới. Điều ấy không làm tăng IQ (tức trí tuệ thuần túy) nhưng việc nhồi nhét thêm thông tin vào vỏ não cũng có thể làm cho bạn dễ tiếp nhận kiến thức hơn.

Một giấc ngủ trưa không chỉ giúp khôi phục năng lực não bộ khi bạn thức dậy tỉnh táo, mà còn đẩy nó lên cao hơn nữa, như một khảo sát năm 2010 của GS. Matthew Walker và các đồng nghiệp của Đại học California ở Berkeley đã cho thấy. Ông nói: “Ở những người thức, đã có một sự suy yếu trong năng lực ghi nhớ, nhưng một giấc ngủ trưa khôi phục năng lực này tới những mức độ còn cao hơn trước khi ngủ”.

Các nhà khoa học Nhật Bản của Đại học Tohoku đã đo lường lưu lượng máu não ở 63 người tình nguyện được yêu cầu đi ngủ nhằm giữ cho tâm trí họ được trống. Những người có lưu lượng máu cao nhất ở chất trắng bộ não - có vai trò nối kết các neuron với nhau - sẽ ghi được điểm cao nhất trong một nhiệm vụ đòi hỏi họ đưa ra nhanh chóng những ý tưởng mới. Óc sáng tạo tăng lên từ việc ghi nhận những nối kết mà người khác không thấy, vì vậy việc tăng cường hoạt động của chất trắng bằng việc cho bộ não nghỉ ngơi sẽ có lợi cho tính sáng tạo. Do đó, bạn nên dẹp qua một bên chiếc điện thoại thông minh và để cho bộ não tạm ngưng hoạt động.

Chất cafein không làm tăng tính sáng tạo nhưng nó có thể làm cho tâm trí bạn thêm sắc bén. Một khảo sát năm 2011 đăng trên tờ Nature Neuroscience cho thấy, ở các con chuột phòng thí nghiệm, cafein làm tăng cường các nối kết não: những con vật được tiêm một lượng cafein tương ứng với hai tách cà phê có hoạt động điện mạnh hơn giữa những neuron ở bộ phận CA2 của vùng hippocampus (hải mã) tương ứng với chức năng học tập và ghi nhớ.

Vậy thì hãy thực hành các bài tập luyện não, một chế độ đọc, xem và nghỉ dưỡng, được tiếp sức bởi những liều cafein vừa đủ, xen kẽ với những giấc ngủ đẹp, các bài tập aerobic, và kể cả việc luyện sự tập trung chú ý bằng các trò chơi vi tính một cách vừa phải: chúng hứa hẹn sẽ làm cho bạn được thông tuệ và khôn ngoan hơn trong cuộc sống.

BS. PHẠM QUỐC VỸ
Nguồn: Báo Khoa Học Phổ Thông, ngày 16/05/2012 truy cập từ http://www.khoahocphothong.com.vn/news/detail/12503/tang-cuong-suc-khoe-nao-bo.html.